شمال نیوز / محمدباقر محسنی : زکات، انفاق و کمک به دیگران در شریعت اسلام دو شکل کلی دارد، نوع روزانه و منقطع که به یک یا چند فرد نیازمند کمک می شود مانند انواع کمک های مالی که در یک مقطع، در قبال نیازمندی انجام می شود اما نوع دوم که مصداق صدقه جاریه و باقیات صالحات است وقف نام دارد که سنتی نبوی و بسیار ارزشمند است و در طول تاریخ تشیع، ریشه داشته و سابقه برخی اوراق و اسناد وقفی به چند صد سال بر می گردد و به نوعی در فرهنگ جامعه، امری پسندیده محسوب می شد اما در چند دهه اخیر و به ویژه از سوی نسل جوان مورد بی توجهی قرار گرفت تا جاییکه بسیاری از جوانان امروزی، همانگونه که نسبت به برخی بدیهیات دین، خالی الذهن هستند در خصوص وقف نیز آشنایی ندارند و حتی بدبین هستند و تصور می کنند اداره کل اوقاف یا حوزه های علمیه و نهاد روحانیت، مصرف کننده موقوفات هستند در حالیکه وقف در حقیقت یک کمک هدفگیری شده و ابدی با گزینه های مختلف احتمالی است و درآمد موقوفات نیز باید طابق النعل بالنعل برابر نیت واقف هزینه شود و لاغیر !
در این میان رسانه ها، صدا و سیما و همچنین کتاب های درسی نیز ورودی هوشمندانه به این امر نداشتند و همین کوتاهی ها موجب شد جامعه جوان و نسل جدید، تلقی درستی از وقف ندارد و حد و حدود آن و شیوه هزینه درآمد موقوفات را نمی شناسد، اما وقف چیست ؟
وقف در فقه شیعه جایگاه خاصی دارد و آن قرارداد معینی است که صاحب اصلی موقوفه و مالک اصلی سرمایه تمام شرایط آن را تعیین می کند و حتی مسیر هزینه کردن همه یا جزیی از درآمد موقوفه را با ذکر جزییات روشن می کند و هیات امنایی تعیین می کند تا پس از مرگش بر اجرای همه نیت و هدفش نظارت کنند به عنوان مثال، صاحب یک ملک در یک روستا، ۱۰ درصد از درآمد سالانه زمین خود را وقف خرید کتاب و آموزش به کودکان همان روستا نمود! هیات امنا و یا اداره اوقاف وظیفه دارد بر اجرای نیت واقف اهتمام کند تا مبادا ریالی از رقم مورد نظر در فضایی خارج از نیت واقف، هزینه نشود.
اگر وقف به خوبی و با همه جوانب به جامعه شناسانده شود، روشن خواهد شد که مصداق عینی باقیات صالحات و صدقه جاریه است که حتی قرن ها پس از مرگ واقف نیز هیچ کس شرعاً و اخلاقاً اختیار و اجازه تغییر مسیر نیت واقف را ندارد.
همچنین این روزها که مسائل مستحدثه و موضوعات جدید ضمیمه زندگی بشر شد، می توان وقف را به این موضوعات جدید هدایت کرد ازجمله وقف به نیت تامین تجهیزات یا اقلام مصرفی بیمارستان ها و مراکز درمانی، وقف با هدف توسعه و بهسازی فضاهای تفریحی و آموزشی برای کودکان و سایر موضوعات دیگر.
اتفاقاتی که در خصوص وقف اراضی ملی از قبیل بخش هایی از مراتع دماوند و یا جنگل های هیرکانی در ماه های اخیر نیز پیش آمد نیز طرحی برای بدنام کردن وقف بود یا می توان گفت در عمل به این امر منتج شد این در حالی است که شرط اولای وقف، مالکیت صددرصدی و بدون شبهه است در حالی که جنگل ها و مراتع، جزو انفال هستند و هیچ شکلی از مالکیت خصوصی بر منابع عمومی، مترتب نیست.
واقف تنها می تواند همه یا بخشی از مال و سرمایه ای را با هر نیتی وقف کند که در مالکیت شرعی و قانونی اش تردیدی نداشته باشد و بر این اساس وقف منابع ملی اعم از جنگل ها، مراتع، کوه و دریا ممتنع است و جمهور فقها از جمله رهبر معظم انقلاب بر این امر صحه گذاشتند.
نکته بعدی که امروزه کمتر به آن پرداخته می شود، نیت های وقف است که اگر در گذشته محدود به تامین طلاب علوم دینی، تجهیز مساجد و مشاهد امامان معصوم و معصوم زادگان بود، امروزه علاوه بر آن، طیف گسترده ای از مسائل مستحدثه را شامل می شود و با توجه به امور جدید و مشکلات بی شماری که جامعه اسلامی با آن مواجه است و دولت نیز توان یا برنامه ای برای ورود به این بخش ها ندارد از قبیل ادامه تحصیل کودکان بازمانده از تحصیل، خرید لوازم التحریر برای دانش آموزان یتیم و فرزندانی از خانواده های اقشار آسیب پذیر، ادامه تحصیلات عالیه دانشگاهی برای این طیف، تجهیز مراکز بهداشتی و درمانی مناطق محروم را شامل می شود.
اگر ذهن جامعه که امروزه در معرض بمباران افکار غلط و تحلیل های نادرست نسبت به این امر مقدس قرار گرفته و هر روز شاهد یک شانتاژ از طرف بدخواهان و حتی دوستان کم اطلاع و سکوت ناشیانه برخی دستگاه های مسئول قرار دارد، نسبت به وقف و این نکته که نه اداره اوقاف و نه هیچ مقام اجرایی و مذهبی اجازه ندارد در اجرای دقیق نیت واقف، انحراف ایجاد کند، قطعاً شاهد افزایش وقف با هدف نیازهای روز جامعه به ویژه آموزش و بهداشت خواهیم بود.
